Manipulacja i inteligencja, a ewolucja i przetrwanie

W dzisiejszym artykule poruszę temat manipulacji z perspektywy ewolucji. Zamiast tytułowej manipulacji, w tym wypadku moglibyśmy śmiało napisać o szerokorozumianym wywieraniu wpływu, bezwzględności czy oszukiwaniu. Dlaczego my ludzie, potrafimy mieć dwie twarze, dobrą i złą? Wszystko to co działo się wtedy, stanowiło podwaliny dla technik manipulacji i dzisiejszej socjotechniki, tak szeroko obecnych w dzisiejszych czasach w biznesie, negocjacjach i codziennym życiu społecznym.

Manipulacja i jej związek z ewolucją i przetrwaniem

W momencie, gdy wyprostowana postawa uwolniła nasze ręce od funkcji bycia podporą podczas przemieszczania się, mogliśmy zacząć nosić w nich różne rzeczy i wyrabiać narzędzia. Wtedy też rosnące społeczności i powiększające się mózgi, ułatwiały społeczne uczenie się, a ludzie zyskali sprzyjające warunki do rozwijania nowych form komunikacji i współpracy, a to wymagało wyrozumiałości, empatii i umiejętności postawienia się w sytuacji drugiej osoby. Społeczne zachowania i kooperacja zostały wyniesione na nieznany do tej pory poziom, a przyczyną tego były rosnąca ludzka wysoka inteligencja oraz zdolności poznawcze, które przewyższały inne gatunki. Wtedy stało się coś nieoczekiwanego, około 1,5 miliarda lat temu rozwój mózgu znacznie przyspieszył, rosnąc dwa razy bardziej przez okres miliona lat niż przez poprzednie 5 milionów. Co było przyczyną takiego stanu rzeczy? Badania wskazują, że szybki rozrost nastąpił na skutek przejścia na bardziej konkurencyjne metody przetrwania. W tamtym czasie żyło kilka gatunków ssaków z rodziny człowiekowatych, czyli homininów rywalizujących ze sobą o te same dobra i miejsca bytowania. Zdarzało się też, że konkurowano także w obrębie własnego gatunku np. o miejsca osiedlenia. Samo konkurowanie to normalna sprawa, natomiast ówczesny człowiek wyniósł te umiejętności na niespotykany dotąd poziom dzięki swoim możliwościom poznawczym. Te same zdolności poznawcze i rozwinięte mózgi, zaczęły być stosowane do manipulacji, wprowadzania w błąd, wywierania wpływu i zastawiania pułapek w ramach nowych strategii przetrwania. Dzięki temu i narzędziom bojowym ludzie zaczęli się także piąć w górę łańcucha pokarmowego i to nienaturalnie szybko. Przewidywanie zachowań konkurenta, umiejętność postawienia się w jego sytuacji oraz na tej podstawie podejmowanie decyzji i kolejnych kroków, to zachowania angażujące te same umiejętności co współpraca i uspołecznianie. W tym miejscu, śmiało można stwierdzić, że gatunek ludzki zaczął manipulować, oszukiwać i terroryzować dzięki swojej inteligencji i ponadprzeciętnym zdolnościom poznawczym. Zaczęliśmy od wykorzystywania tego wszystkiego w dobrych celach, dostosowując swoje możliwości do nowych metod działania, które w dużej mierze pozwoliły nam przetrwać jako jedyny z gatunków człowieka. Najprawdopodobniej, zgodnie z teorią zastąpienia, mimo całego dobrego PR wokół homo sapiens m.in. te strategie posłużyły ludziom rozumnym do wybicia innych gatunków człowieka. W tej ponurej hipotezie jest jeden pocieszający fakt, mimo tej złej strony nasz gatunek zachował także tą dobrą, służącą tworzeniu społeczności i pchającej nas nieustannie wprzód współpracy. I tak wielu bezwzględnych ludzi, morderców czy dyktatorów we własnym domu, wśród rodziny i najbliższej społeczności dało się wiele razy poznać jako kochający, dobrzy rodzice, sąsiedzi czy partnerzy. Jak to jest możliwe? Nasi przodkowie byli wynagradzani przez ewolucję, jeśli tylko potrafili być elastyczni i zręcznie manewrowali pomiędzy współpracą, a rywalizacją. Służyło to przetrwaniu. Gdyby przyjrzeć się naszym dzisiejszym zachowaniom, można dostrzec podobieństwa. Osoby jednotorowo nastawione tylko na rywalizację, lub tylko na współpracę, rzadziej osiągają sukcesy niż osoby elastycznie balansujące między korzystniejszymi rozwiązaniami dla danych sytuacji.