Proksemika – co to jest? Definicja i przykłady

Proksemika to pojęcie które można spotkać zgłębiając wiedzę na temat komunikacji społecznej. Jest to na tyle ciekawe zagadnienie i mało znane, że postanowiłem przybliżyć definicję proksemiki oraz posłużyć się przykładami użycia dla zilustrowania pojęcia, którego twórcą jest światowej sławy antropolog Edward Hall, ma on duże zasługi w zakresie badań nad komunikacją niewerbalną.

Proksemika, co to jest – definicja

Proksemika to nauka, zajmująca się wykorzystaniem przestrzeni wokół nas i między nami, czyli między ludźmi którzy wchodzą ze sobą w interakcje . Proksemika zajmuje się także badaniem związków pomiędzy relacjami przestrzennymi, a psychologicznymi zachodzącymi podczas kontaktu ludzi między sobą. Badacz Edward Hall, wprowadził słowo „proxemics” co oznacza odległość, bliskość, sąsiedztwo. Znajomość tej nauki jest przydatna podczas rekrutacji działów HR, profilowania behawioralnego, negocjacji biznesowych, w pracy czy życiu rodzinnym bo pomaga lepiej zrozumieć drugą osobę, wypatrzyć gdy coś sprawia jej dyskomfort lub wręcz przeciwnie, gdy czuje się dobrze i komfortowo. Proksemika z definicji jest więc komunikacją wyrażaną za pomocą przestrzeni, okazywaną przez zmniejszanie lub zwiększanie dystansu, co może objawiać się także zmianą pozycji ciała, usadowieniem czy aranżowaniem otoczenia fizycznego. Każdy posiada wokół swojego ciała przestrzeń którą traktuje niemalże na równi z własnym ciałem. Terytorializm jest charakterystyczny dla większości zwierząt. Wśród ludzi pomijając strefy osobiste, można zobaczyć jego przykłady poprzez domy, płoty naokoło domów, wnętrza aut czy ulubione miejsce w domu, lub miejsce w którym aktualnie przebywamy np. stolik i krzesło w restauracji, które w danej chwil zawłaszczamy i nie wyobrażamy sobie np. że ktoś obcy mógłby się dosiąść do nas. Naruszenie przestrzeni może skutkować dyskomfortem osoby uznającej terytorium za własne, a nawet złością czy agresją.

Proksemika przykłady w życiu i biznesie

Proksemika, może być używana w wielu sytuacjach świadomie i nieświadomie. Jednym ze świadomych zastosowań może być użycie jej w postaci zmniejszenia dystansu przez osobę przesłuchującą, co naruszy przestrzeń osobistą przesłuchiwanego wprowadzając go w dyskomfort, który może być pożądany w niektórych momentach przesłuchania. Innym przykładem zastosowania, może być zmniejszenie dystansu z osobą w kolejce do kasy w sklepie, a służyć to mogłoby w takiej sytuacji celowemu spowodowaniu przesunięcia się osoby której przestrzeń naruszamy. Z kolei przykładami nieświadomego zachowania proksemicznego, może być widoczne na niektórych zdjęciach, gdy np. przedstawia ono parę i jedna z osób w jakiś sposób odchyla się od drugiej, lub obie to robią. Można po tym wnioskować, zwłaszcza jeżeli sytuacja jest do zaobserwowania także na innych ujęciach, jakie emocje towarzyszą takiej relacji, odchylamy się od osób i rzeczy których nie lubimy, są dla nas straszne lub po prostu budzą negatywne emocje. Podobnie, często można wnioskować ze zdjęć, nagrań lub po prostu patrząc na grupę osób kto posiada w niej najwyższy status. Proksemika jest użyteczna także, dla wszelkiego rodzaju marketów, restauracji czy innych lokali, gdzie można dokonywać manipulacji czynnikami środowiskowymi, czyli np. meblami, wystawami, ustawieniami regałów itp. Architekci i aranżujący przestrzeń lokali coraz częściej zdają sobie sprawę z wpływu aranżacji przestrzeni w ten sposób wywierając wpływ na ludzi i wiedząc, że zbyt mała przestrzeń i zagęszczenie ludzi powodują złe samopoczucie i duży dyskomfort, a nie o to chodzi w biznesie, aby „u nas” ludzie czuli się nie komfortowo, zazwyczaj sklepy czy restauracje chcą aby klient wracał.

Przestrzeń osobista w koncepcji Edwarda T. Halla

Przestrzeń osobista dzieli się na przestrzeń intymną, oznacza ona odległość między 15 a 45 cm, zależnie od osoby, otoczenia i kultury w jakiej się wychował. Jest to strefa, którą można uznać za najważniejszą z uwagi na to, iż dopuszczamy do niej najbliższe nam osoby, głównie rodzinę i osoby z którymi łączą nas bardzo bliskie czy wręcz intymne stosunki. Strefa osobista natomiast to dystans między 46, a 122 cm, zachowujemy ją zazwyczaj podczas spotkań towarzyskich czy w biurze, bądź w podobnych okolicznościach. Wychodząc poza strefę osobistą wchodzimy w strefę społeczną znajdującą się najczęściej pomiędzy 122 a 360 cm, czyli dystans jaki trzymamy w stosunku do osób obcych. Kolejną strefą jest strefa publiczna, czyli dystans powyżej 360 cm trzymany np. w stosunku do grup ludzi.

Strefa osobista, od czego zależy?

Przede wszystkim ważne są czynniki kulturowe, oraz to czy ktoś wychowywał się w mieście czy na wsi. Osoby żyjące w mieście charakteryzują się troszkę mniejszym dystansem (i jego akceptacją) od drugiej osoby, także podczas witania się, głównie z uwagi na to, iż w miastach panuje większy ścisk np. w autobusach, windach i różnych imprezach. Na wsiach zaś, ludzie mają więcej przestrzeni, przez co trzymane przez nich dystanse są większe.

Proksemika ciekawostki

Z badań wynika, że inny dystans zachowujemy do osób zbliżonych do nas np. wiekiem, podczas gdy z osobami starszymi trzymamy większą przestrzeń. Wpływ na dystans ma również rasa człowieka, pomiędzy różnymi rasami trzymamy różny dystans i najmniejszy on jest w stosunku do osób z tej samej rasy. Powyższe jest nieświadome, a więc wynika z zakodowanych w nas skłonności. Może mieć na to wpływ to, iż do osób podobnych do nas mamy większe zaufanie i automatycznie są nam bliższe, przez co je bardziej lubimy odbierając ich w pewien sposób jako członków grupy własnej.

Podsumowując, proksemika to niedostrzegalny element towarzyszący nam na co dzień, zarówno w życiu rodzinnym, biznesie, w szkole i wszędzie tam gdzie występują interakcje między ludźmi. Z wiedzy na jej temat korzystają agencje PR dbające o wizerunek klientów nie tylko poprzez naukę mowy ciała potrzebnej podczas wystąpień publicznych i spotkań, znajomość proksemiki pozwala na odpowiednie rozstawienie klienta i osób mu towarzyszących, co pozwala na jeszcze skuteczniejsze kreowanie wizerunku.