Komunikacja niewerbalna – rodzaje i przykłady

Komunikacja niewerbalna, kojarzona z mową ciała często niewłaściwie uznawana jest za jej synonim. Komunikaty niewerbalne są szerszym pojęciem, nawet ubiór czy ton głosu zalicza się do nich. Poniżej opiszemy sobie elementy komunikacji niewerbalnej i przykłady, dla zobrazowania i lepszego jej zrozumienia. Komunikacja niewerbalna charakteryzuje się tym, że w dużej części jest nieświadoma, dzięki czemu gdy się jej nauczymy, możemy rozpoznawać stany emocjonalne innych ludzi, lepiej rozumieć ich, a także samego siebie, lepiej kontrolować przebieg rozmowy, a także skuteczniej wywierać wpływ na innych ludzi. Do każdego rodzaju dodam jakiś przykład, niektóre będą wzięte z mojego życia. Pamiętaj jednak, że każdy z poruszonych niżej tematów można rozwinąć dużo bardziej, w tym artykule skupiam się głównie na podziale na kategorie.

Ekspresje mimiczne, emocje wypisane na twarzy

Ekspresje mimiczne – zaczynamy od góry ciała, czyli od twarzy która jest bardzo ważnym elementem, choć prawdopodobnie najbardziej nieszczerym jako, że twarz jest najbardziej wyeksponowaną częścią ciała podczas rozmowy o czym każdy wie, pilnując jej bardziej niż reszty ciała. Mimika twarzy bardzo rzadko jest obojętna, nierzadko sztucznie udajemy np. uśmiech. Od małego jesteśmy uczeni manipulować mimiką, ile razy słyszałeś „uśmiechnij się” albo nie rób takiej miny od rodziców lub innych osób ;-)? Twarz to aż 80 mięśni pozwalających na tworzenie po 7000 wyrazów mimicznych! Z twarzy można odczytać reakcje emocjonalne rozmówców, natężenie tych emocji i nastawienie do przedmiotu rozmowy lub osoby, a także sygnały konwersacyjne wskazujące np. na proces myślowy lub podkreślające ważne elementy wypowiedzi. Tutaj należy wspomnieć o tym, że do komunikacji niewerbalnej zaliczamy także procesy psychosomatyczne np. wywołane zawstydzeniem lub zdenerwowaniem wypieki na twarzy. Komunikujemy także czołem, brwiami, oczami i ustami. Jak już wyżej wspomniałem, ludzie najbardziej pilnują twarzy i często ukrywają emocje, na szczęście nauka mikroekspresji i trenowanie ich odczytu pozwala na odczytywanie zakamuflowanych komunikatów i „przecieków” wynikających z emocji co jest używane np. przez profilerów behawioralnych w wykrywaniu kłamstwa. Ty też możesz nauczyć się tego na naszych szkoleniach. Nauka rozpoznawania ekspresji mimicznej idzie szybko, już po 1 dniu jesteś w stanie rozpoznawać 7 podstawowych ekspresji mimicznych zwiększając od razu swoją inteligencję emocjonalną, dalsza nauka pozwala wytrenować się w dostrzeganiu mikroekspresji zakamuflowanych pod sztucznymi makroekspresjami wypisanymi na twarzy, a także subtelnych, częściowych mikroekspresji . Ważna uwaga, dotycząca całej rozpoznawania emocji-nie zakładaj, że znasz źródło emocji-do zgłębienia tego tematu potrzebne są dodatkowe dane, w postaci innych komunikatów niewerbalnych, pytań i powrotów do tematów które wywołały określone reakcje, śledź naszego firmowego bloga, na pewno temat zostanie omówiony szerzej w innym poście. Przykładowo, dane zagadnienie, może przywoływać jakieś nieprzyjemne wspomnienie u osoby która wyrazi jakąś emocję na twarzy, przywołam tutaj przykład ćwiczenia z czasów studiowania przeze mnie psychologii, gdzie na zajęciach każdy student wypowiadał 3 zdania a reszta miała na podstawie komunikacji niewerbalnej stwierdzić które z 3 zdań jest fałszywe, bo tylko jedno mogło takie być. W jednym z 3 zdań jedna ze studentek stwierdziła, że jej dziadek pochodził z Ukrainy. Podczas wypowiadania tego zdania na jej twarzy wymalowała się mikroekspresja pogardy. Czy to oznacza, że to zdanie jest nieprawdziwe? Czy coś innego mogło być przyczyną emocji pogardy podczas wypowiadania tego zdania? Ciężko arbitralnie stwierdzić na podstawie samej mikroekspresji, pierwsze trzy moje pomysły na tą emocje były następujące, może koleżanka nie darzy sympatią dziadka, który zaszedł jej za skórę? Być może jednak po prostu czuje wyższość nad osobami narodowości ukraińskiej? A może faktycznie jest to objaw kłamstwa? Pole do interpretacji bywa szerokie i trzeba myśleć krytycznie zanim się osądzi pochodzenie emocji, a i rozpoznawanie ich powinno zostać poprzedzone pewną procedurą, która pomoże nam skalibrować naszego interlokutora.

Zachowania wzrokowe, jak wiele można wyczytać z oczu?

Kolejnym elementem i przykładem komunikacji niewerbalnej są zachowania wzrokowe. Oczy to jedne z najważniejszych, jeśli nie najważniejsze narzędzie zmysłów. Organizm mocno chroni oczy, jako narzędzie niezbędne do przeżycia co pozwala na podstawie pewnych zachowań gałek ocznych i powiek stwierdzać stres u rozmówcy, np. podczas przesłuchań. Tutaj jak i przy mimice twarzy, czyha kilka pułapek dla niedoświadczonych przesłuchujących lub rozmówców. Oczy i ich okolice to element twarzy generujący najwięcej uwagi rozmówcy. Wg badań naukowca Desmonda Morrisa jest to ponad 40% całego czasu interakcji! Samo patrzenie się na obcą osobę najczęściej interpretowane jest jako zaproszenie do interakcji, gdy ktoś je odwzajemni zaproszenie zostaje przyjęte, gdy ktoś ucieknie wzrokiem odrzucone. Trzeba tutaj uważać bo wpatrywanie się w kogoś może zostać odebrane jako agresja, jak zrobić aby zrównoważyć czyjeś zakłopotanie wynikające z wpatrywania się? Po prostu się uśmiechnąć. Na przykładzie relacji damsko męskich między dwiema obcymi osobami, uśmiech nie gwarantuje powodzenia-dużo zależy sytuacji, od tego jak wyglądasz, jeśli będziesz wyglądał jak żebrak to raczej wystraszysz osobę z którą chcesz wejść w interakcję, a w najlepszym wypadku zanim się oddali dostaniesz piątaka 😉 Może to zależeć od stanu emocjonalnego osoby na którą patrzysz-wyobraź sobie, że osoba która Ci się podoba wraca właśnie z pogrzebu kogoś z rodziny, to czas smutku i zadumy, a nie uśmiechania się i szukania romansów, od statusu cywilnego, jeśli ktoś ma partnera, także może nie być chętny na interakcję, od miejsca-uśmiechnięty mężczyzna o 1 w nocy mijający w ledwo oświetlonym parku filigranową, ładną kobietę również, co do zasady, raczej nie zachęci do interakcji wpatrując się i uśmiechając. W innych okolicznościach efekt mógłby być odwrotny, dlatego pamiętaj o tym, że często dla pożądanych reakcji drugiej strony trzeba zadbać o odpowiedni moment i miejsce, a także wziąć pod uwagę kontekst sytuacyjny.

Kinezyka, inaczej kinezjetyka a komunikacyjne znaczenie ruchu

Kinezyka, bada komunikację wynikającą z ruchu, przede wszystkim postawę ciała i jego pozycjami, gestami innymi ruchami wykorzystywanymi do komunikowania. Pod uwagę tutaj bierzemy zazwyczaj zespół ruchów, a nie pojedyncze aktywności. Do tej części ,jak już wspomniałem, zaliczamy gesty, które kojarzą się większości osób z gestykulacją rąk i dłoni, w rzeczywistości gesty dotyczą również innych części ciała w tym twarzy czy nawet cech wokalnych głosu. Funkcje gestów to np. zastępowanie słów czy nawet całych zdań, regulujemy nimi przebieg i rytm interakcji. Gestami także podkreślamy ważne słowa, wypowiadane w trakcie rozmów czy wystąpień publicznych. Ciekawostką jest, że im wyższy status społeczny tym zwykle gestykulacja jest mniej intensywna, ponieważ najczęściej wysoki status łączy się z lepszym wyedukowaniem, za czym idzie większy zasób słów, więc potrzeba zastępowania słów gestami występuje rzadziej. Przykłady gestów to np. ruchy wykonywane przez policjanta kierującego ruchem na skrzyżowaniu podczas gdy sygnalizacja świetlna nie działa. Grożenie palcem lub pięścią, czy wynikające z języka migowego gesty zakodowane, które nie są zrozumiałe dla każdego. Nie sposób nie wspomnieć w kontekście kinezyki o sposobie chodzenia, który może dostarczyć bardzo dużo informacji, od nastroju idącego, przez jego stan zdrowia po stan fizyczny. Istnieją badania udowadniające, iż rodzaj chodu jest jednym z czynników, przez pryzmat którego przestępcy wyszukują swoich ofiar. Oprócz postawy stojącej, kinezyka zajmuje się także postawami podczas siedzenia

Proksemika jako część komunikacji niewerbalnej

Proksemika, czyli zachowania przestrzenne z których można wyczytać role w grupie czy wzajemne sympatie lub antypatie. W proksemice zwracamy uwagę na dystans przestrzenny między komunikującymi się, ponieważ każdy z nas ma swoje strefy, które dzielą się na strefę intymną, osobistą, społeczną i publiczną. Jeśli rozmówca ich nie zachowuje, wówczas wywołuje to w człowieku nieprzyjemne odczucia np. strach lub lęk, przykładem może być sytuacja której doświadczyło większość z nas-obcy rozmówca, którzy nauczony jest rozmawiać mając twarz blisko twarzy rozmówcy, podążający za nami nawet jeśli od niego się odsuniemy krokiem w tył. Strefy są indywidualne dla różnych kultur i obszarów zamieszkania, w miastach jest większy ścisk, dlatego te dystanse są mniejsze niż dla osób spoza obszarów miejskich. W proksemice zwracamy także uwagę na ustawienia ciała, świetnym przykładem będzie tutaj odchylenie się od drugiej osoby jakie można zobaczyć czasami na zdjęciach celebryckich par w internecie, zwykle oznacza to antypatię. Kolejnym elementem jest otoczenie czyli np. czynniki środowiskowe jak oświetlenie czy meble, co ma wpływ na nasze odczucia i emocje, a zatem także na zachowanie i decyzje, ponieważ emocje zmieniają hierarchię wartości co często wykorzystuje się w perswazji i wywieraniu wpływu np. w marketingu. Na proksemikę składa się także orientacja w przestrzeni np. miejsca w których siedzą dwie osoby – śledczy i przesłuchiwany lub negocjatorzy którzy mogą siedzieć w różnych konfiguracjach względem siebie, co również wpływa na atmosferę rozmów i emocje jakie pojawiają się między uczestnikami interakcji.

Parajęzyk czyli paralingwistyka, co słychać gdy mówimy?

Głos, a dokładniej tzw. paralingwistyka lub inaczej parajęzyk, to także bardzo istotny element niewerbalnej komunikacji. Pewnie zdarzyło Ci się zadzwonić do kogoś i od razu po głosie rozpoznać, że „coś jest nie tak…”. W ten właśnie sposób możemy rozpoznać emocje, czy to pozytywne czy negatywne towarzyszące osobie którą słyszymy. Paralingwistyka to niewerbalne, głosowe aspekty mowy ludzkiej-czyli to w jaki sposób mówimy, a nie co mówimy. Mimo, że elementy składające się na parajęzyk są kwestią indywidualną dla każdego człowieka, to większość z nich jest możliwa do wytrenowania. daje to dość duże pole manewru dla mówców przy wystąpieniach publicznych, możliwe jest bowiem takie wyćwiczenie głosu, dzięki któremu będziemy odbierani jako osoby pewniejsze siebie, jednocześnie dużo bardziej oddziałując na publiczność. Ponadto, nawet nie widząc rozmówcy, po głosie możemy rozpoznać stan psychiczny, oraz takie cechy jak płeć i wiek, pewność siebie, status czy grupa społeczna (np. mieszkaniec śląska) czy kondycję organizmu rozmówcy. Nasz głos może różnić się, zależnie od tematu rozmowy (przy niektórych z nich czujemy większe emocje), tak samo, podjęty temat może wpływać na odbiór naszego głosu przez rozmówcę. Najczęściej dzielimy głoś na następujące parametry: głośność(czyli siła głosu i donośność), tempo mowy, płynność mowy(inaczej ciągłość), poziom głosu(może być wysoki lub niski) oraz jego jakość(przyjemna lub nieprzyjemna „faktura”).

Dotyk w komunikacji niewerbalnej

Najczęstszą formą kontaktu dotykowego w naszej kulturze jest podanie dłoni na powitanie, pożegnanie czy przypieczętowanie zawartej umowy np. podczas negocjacji biznesowych. Dłoń to najdalej wysunięta część górnej połowy ciała, można ją podać wychodząc poza najbliższą strefę ciała, dłoń znajduje się także daleko od głowy, która ze względów ewolucyjnych jest ważna w kontekście jej ochrony i przetrwania. W dalszej kolejności można wymienić po prostu dłuższy uścisk dłoni, poklepywanie po plecach czy ramieniu. Kontakt dotykowy może być świadomie używanym narzędziem, oczywiście, musi zaistnieć odpowiedni kontekst, aby to było na miejscu i budziło pozytywne, a nie negatywne emocje. Dotyk buduje poczucie bliskości. Badania wskazują na to, że kelnerzy dotykający klientów otrzymują większe napiwki, a lekarze dotykający pacjentów są opisywani przez nich jako bardziej zainteresowani pacjentami, cieplejsi i bardziej kompetentni relatywnie do lekarzy nie posługujących się dotykiem. Z drugiej strony dotyk może pełnić funkcję informacyjną, z samego sposobu podania i uścisku dłoni można poczynić wiele wniosków, jak usposobienie czy stan emocjonalny. Nie tylko siła uścisku czy głębokość penetracji strefy rozmówcy ma tutaj znaczenie, sprawdzamy tu także temperaturę i wilgotność skóry czy napięcie mięśniowe. Co więcej, dotyk pozytywnie wpływa na perswazyjność komunikatów.

Komunikaty niewerbalne przez wygląd zewnętrzny

Poprzez wygląd zewnętrzny rozumiemy zarówno atrakcyjność fizyczną jak i ubiór. Osoby atrakcyjniejsze w naszych oczach, błyskawicznie i automatycznie na poziomie nieświadomym są oceniane przez innych ludzi jako kompetentniejsze, uczciwsze oraz grzeczniejsze. Ma tutaj swoje miejsce tzw. „efekt aureoli”, czyli przypisywanie pozytywnych cech na podstawie wyglądu. Ma to znaczenie w wielu dziedzinach życia, nawet w polityce. Atrakcyjniejsi kandydaci polityczni zwykle otrzymują więcej głosów, a nawet dochodziło w historii do takich kuriozalnych sytuacji jak ocenienie debaty prezydenckiej jako wygranej przez atrakcyjniejszego kandydata, który był słuchany i oglądany w odbiorniku telewizyjnym, i do odwrotnej oceny przez osoby słuchające debaty wyłącznie w radiu. Badania pokazują, że nawet takie sprawy jak zarobki wypadają na korzyść osób atrakcyjnych. Zauważono podczas badań w Stanach Zjednoczonych, że osoby atrakcyjniejsze dostają niższe wyroki w sądach i wyższe oceny na studiach. Można by mnożyć przykłady plusów dbania o siebie i urody. To samo dotyczy ubioru, jak czułbyś się u lekarza, który obsługuje Cię w jeansach i swetrze? Bezpiecznie? Na pewno mniej, niż gdyby miał na sobie biały kitel. Któremu prawnikowi byś bardziej zaufał, temu w garniturze czy w bluzie sportowej? Płacenie za „opakowanie” wychodzi w tym momencie poza sklepowe półki. Strojem możemy sterować także uwagą czy kreować się na smuklejszą, zdrowszą osobę.