Wojna informacyjna i dezinformacja, co to jest? Cele, przykłady i efekty.

W przestrzeni publicznej często można spotkać, zwłaszcza w kontekście wojny Rosji i Ukrainy, słowo „dezinformacja”. Niektórzy nie wiedzą czym jest, czym różni się od informacji, czy jest obecna tylko w internecie i cyberprzestrzeni czy także w telewizji, jaki jest jej cel i efekty. Zatem co to jest dezinformacja? Czytaj dalej, poznaj jej cele, definicję i przykłady. Wyjaśnię także pojęcie „wojna informacyjna”, które jest mniej popularne w przestrzeni medialnej, ale jest szerszym zjawiskiem niż dezinformacja, po przeczytaniu artykułu będziesz mógł odróżnić od siebie te zjawiska.

Po pierwsze – dezinformacja, a informacja

Aby przejść do opisu dezinformacji, po krótce wytłumaczę Ci czym jest informacja. Istnieje co najmniej kilka definicji, przedstawię taką, która w mojej opinii będzie prosta i zrozumiała dla każdego, a także użyteczna na potrzeby niniejszego artykułu. Informacja jest wiedzą przekazywaną przez inne osoby (np. bezpośrednio lub za pośrednictwem mediów różnego rodzaju), można ją posiąść w wyniku obserwacji zmysłami, nauki czy badań. W kontekście oderwanym od ludzkiego, może być także przekazywana np. pomiędzy dwiema maszynami w celu efektywnego i celowego ich działania. W artykule zajmujemy się jednak informacją w kontekście dezinformacji, czyli oddziaływania na ludzką percepcję, powodującego wytwarzanie w wyobraźni przedmiotu myślowego będącego odzwierciedleniem informacji, a także (poprzez pobudzenie połączeń neuronowych) ewentualne pobudzenie skojarzeń związanych z daną informacją. Wspomniane skojarzenia wynikają głównie z wcześniejszych doświadczeń odbiorcy informacji. Jest ona także cennym zasobem i podstawą do podejmowania racjonalnych decyzji.

Co to jest dezinformacja – definicja. Co znaczy przedrostek „dez”?

Gdy już wyjaśniłem czym jest informacja, zajmę się wyjaśnieniem czym w języku polskim są 3 litery dodane jako przedrostek przed omawiane słowo. Przedrostek dez lub de dodaje się do słowa lub wyrazu będącego zaprzeczeniem lub brakiem czegoś. Jako, że słowo informacja zaczyna się od samogłoski, dodanym członem jest „dez”, a nie „de”. Już na podstawie powyższego możesz wnioskować czym jest dezinformacja, definicja, która wyczerpie znaczenie tego słowa powinna zostać uzupełniona. Dezinformacja jest rodzajem informacji, zarówno ustnej, pisemnej jak i graficznej, przygotowanej w sposób mający budzić zaufanie i wprowadzić w błąd. Co istotne, wprowadzenie w błąd jest zamierzone i taka właśnie intencja przyświeca jej twórcy lub zleceniodawcy. Tak skonstruowana informacja ma służyć wywarciu wpływu na inne osoby, zazwyczaj na duże grupy osób. W reakcji ludzie podejmować mają pożądane reakcje lub zaniechać ich w ogóle. Często dezinformacje przygotowywane są w taki sposób, aby budzić określone emocje, bowiem te, wyłączają analityczny umysł .

Cele dezinformacji

Cele dezinformacji to przede wszystkim wyżej już wspomniane wywarcie określonego wpływu na odbiorcę i jego algorytm podejmowania decyzji, często jej celem jest także zniesławienie pojedynczej osoby (np. polityka lub osoby opiniotwórczej, która przekazuje informacje nie będące na rękę dezinformującemu) lub zniesławianie jakieś grupy w celu wzbudzania polaryzacji i antagonizowania, innymi słowy skłócania i napuszczania na siebie różnych grup lub w obrębie tej samej grupy np. w celu jej rozłamu. Dezinformacja ma za zadanie także wzbudzać konfuzję i chaos informacyjny niesprzyjający podejmowaniu dobrych decyzji. Uszczegóławiając jeszcze bardziej- różnego rodzaju mylenie, maskowanie, odwracanie uwagi, uspokajanie, prowokowanie, wyczerpanie, dzielenie – to wszystko może być celem dezinformowania.

Walka informacyjna i dezinformacja w historii – Sun Tzu i sztuka wojny

Wojna, mniej popularnie określana jako walka informacyjna, jako zjawisko istniało już dawno temu. W historii znajdziemy również wiele przykładów dezinformacji. Pisał już o nich zajmujący się strategią Sun Tzu ponad 2000 lat temu. Sztuka wojny Sun Tzu opisywała metody mające na celu zwyciężanie sposobami innymi niż zbrojne, dzięki czemu zwycięstwo było osiągane z minimalnymi stratami, zarówno swoimi jak i wroga. Według chińskiego autora samo zwycięstwo nie jest najwyższym celem bo ponad nim stoi sposób jego osiągnięcia. Jeżeli zwycięstwo zostanie osiągnięte przy braku strat własnych i wroga, a wszelkie zasoby z obu stron zostaną nienaruszone to jest to najwyższej klasy zwycięstwo. Opisywane przez niego metody mówią także o szpiegostwie oraz opisują jak działa wywiad, czyli zdobywanie i analizowanie informacji. Mimo upływu czasu wiele koncepcji Sun Tzu i jego sztuki wojny jest nadal aktualnych, a wzrost znaczenia informacji i technologii informacyjnych dał szerokie pole do wdrażania koncepcji, o których informuje sztuka wojny Sun Tzu, właśnie w naszych czasach. Cyberprzestrzeń stała się jedną z głównych przestrzeni prowadzenia walki niemilitarnej.

Co to jest wojna informacyjna i jakie są jej efekty i cele – czym jest walka informacyjna?

Co to jest walka czy inaczej wojna informacyjna i czym jest w naszych czasach? Możemy ją zdefiniować jako różnego rodzaju działania ukierunkowane na wykorzystanie, uszkodzenie, zniszczenie informacji oraz degradacja zasobów i systemów informacyjnych. To także zaprzeczanie informacjom i ich ochrona, a także zapewnienie bezpieczeństwa własnym zasobom i systemom informacyjnym. Celem wojny informacyjnej jest osiągnięcie założonych planów i założeń, utrzymanie przewagi czy zwycięstwo nad przeciwnikami. Jest to także całokształt działań ofensywnych i defensywnych służących uzyskaniu celów i przewagi nad przeciwnikami. Wojna informacyjna może być prowadzona na wielu frontach, m.in. poprzez:

• propagandę
• operacje psychologiczne (PsyOps) i socjotechnikę
• wpływanie na procesy polityczne
• wpływanie na procesy kulturowe
• dezinformację
• manipulację
• infiltrację sieci komputerowych
• infiltrację baz danych
• dyplomację

Gdzie stosuje się wojnę i walkę informacyjną?

Wojna i walka informacyjna odbywa się w wielu sferach np.

• sfera militarna
• polityka
• sektor naukowy
• gospodarka
• kultura
• szeroko pojęty sektor publiczny
• sektor prywatny czyli wojna informacyjna w biznesie

Źródła dezinformacji i wojny informacyjnej w obszarze pozamilitarnym

W sferze poza militarnej rozróżnia się następujące źródła dezinformacji i wojny informacyjnej:

Posiadające strukturę:

• państwa
• organizacje terrorystyczne
• grupy przestępcze

Nieposiadające struktury:

• przestępcy (działający samodzielnie)
• aktywiści
• hakerzy
• tzw. pożyteczni idioci
• chuligani
• frustraci

Oczywiście wszystkie powyższe mogą zostać wykorzystane także w kontekście militarnym.

Wojna informacyjna w internecie – dezinformacja w sieci i cyberprzestrzeni

Sieć internet to ogromna przestrzeń dla wojny informacyjnej i dezinformacji. Czasami wojna informacyjna w internecie ma za zadanie przeniesienie konfliktu w przestrzeń na pole pozamilitarne, gdzie przeciwnik nie posiada dominujących zdolności. Globalizacja i międzynarodowa sieć internetowa sprawiły, że łatwym i tanim sposobem można produkować kontent do stron internetowych, kanałów youtube, kont na mediach społecznościowych siejących dezinformację w cyberprzestrzeni powielaną przez bezkrytycznie ulegające jej jednostki ludzkie, które na kanwie emocji rozprzestrzeniają nieprawdziwe informacje w trybie ekspresowym. Nic więc dziwnego, że dezinformacja w sieci jest zjawiskiem powszechnym. Dodatkowo konstrukcja kliknięć i odsłon w formule „kto pierwszy ten lepszy” sprawia, iż zjawisko się pogłębia-niektórzy redaktorzy chcąc szybko opublikować newsy, chcąc uniknąć czasochłonnej weryfikacji informacji, wrzucają je, często nieświadomie powielając wiadomości będące fake newsami lub dezinformacją. Zdarzało się nawet, iż dezinformacji i fake newsom ulegały głowy Państw, wierząc w informacje opublikowane przez osoby trzecie w celu generowania kliknięć (przynoszących zyski z komercyjnych reklam) lub wojny informacyjnej.

Wojna i walka informacyjna w sferze militarnej oraz jej cele – efekty i operacje informacyjne infoops

Wojna i walka informacyjna ma swój początek w sferze militarnej. Na kanwie doświadczeń z konfliktów między państwami przeniosła się ona również na grunt komercyjny czego skutkiem jest szpiegostwo przemysłowe, różne formy korupcji i inne zjawiska. Wojna informacyjna i operacje informacyjne (infoops) prowadzone są w przestrzeni informacyjnej i mają na celu uszkodzenie zasobów i systemów m.in. informatycznych, osłabienia systemu politycznego i społecznego, psychologicznego wpływu na społeczeństwo i zarządzanie percepcją, także polityków i personelu wojskowego przez co będzie to miało wpływ na proces podejmowania decyzji i zarządzanie państwem. Takie efekty osiągane są niewielkim kosztem relatywnie do kosztów ponoszonych w przypadku konfliktów zbrojnych. Celem jest również osłabienie infrastruktury krytycznej państwa.

Infrastruktura krytyczna i jej przykłady – ochrona infrastruktury krytycznej

W kontekście działań wojennych często pojawia się pojęcie infrastruktury krytycznej, która jest celem wrogich działań w ramach wojny konwencjonalnej i informacyjnej. Jest ona zespołem zasobów niezwykle istotnych dla utrzymania sprawnego funkcjonowania państwa i społeczeństwa. Ochrona infrastruktury krytycznej jest jedną z kluczowych spraw w konfliktach międzypaństwowych. Jej przykłady to:

• zaopatrzenie i systemy zaopatrzenia w energię i paliwa
• systemy telekomunikacji, łączności i bezpieczeństwo teleinformatyczne
• zapewnienie ciągłości pracy administracji publicznej
• system ochrony zdrowia
• transport
• system ratownictwa
• zaopatrzenie w wodę i żywność
• wydolność systemu finansowego
• panowanie nad systemem zarządzania substancjami niebezpiecznymi i radioaktywnymi

Walka i operacje informacyjne w działaniach militarnych – metody i zastosowanie

W ramach operacji informacyjnych i walki informacyjnej mają zastosowanie poniższe metody:

• odstraszanie
• odwracanie uwagi
• prowokowanie
• mylenie i wprowadzanie w błąd
• dzielenie i dezintegrowanie
• maskowanie
• pozorowanie i wyczerpanie
• uspokajanie
• paraliżowanie
• przeciążanie
• presja
• inspirowanie

Wszystko powyższe ma za zadanie zdestabilizować inne państwo i jego społeczeństwo oraz osłabić jego potencjał obronny. Właśnie to z Ukrainą robią Putin i jego generałowie, obecnie również przy użyciu zaplecza militarnego, gdzie walka informacyjna, w trakcie i przed konfliktem zbrojnym, podważać miała w środowisku międzynarodowym i w samej Ukrainie tożsamość narodową Ukraińców, siejąc zamęt i chaos w opinii międzynarodowej.

Wojna i walka informacyjna oraz dezinformacja – przykłady, Ukraina i Rosja

Należy mieć świadomość, iż każdy kraj posiada personel odpowiedzialny za walkę informacyjną. Państwa chcą się bronić i atakować, przeciwdziałać i modelować percepcję według własnego zapotrzebowania zarówno w swoim kraju jak i poza nim. Jest to istotne, aby mieć świadomość, iż często kreowana sytuacja w Ukrainie nie jest tak kolorowa jakby mogło się wydawać oglądając przekazy medialne. Zarówno ze strony rosyjskiej pod przywództwem m.in. Władimira Putina jak i ze strony ukraińskiej pod przywództwem m.in. Wołodymyra Zełenskiego mają miejsce dezinformacja i pełna wojna informacyjna. Przykłady podaję niżej. Nie będę skupiał się tylko na udowodnionych i oczywistych przypadkach dezinformacji i walki informacyjnej, ale na różnych doniesieniach, które mogły być dezinformacją w ramach walki informacyjnej. Rozważania jakie przedstawię mają Ci pomóc w krytycznym spojrzeniu na różne informacje, które do Ciebie docierają, a nie są poddawane w dyskursie publicznym jakimkolwiek wątpliwościom. Wyjaśnię jakie cele mogą mieć niektóre informacje, zarówno te potwierdzone i oczywiste jak i inne, jeśli okazałyby się nieprawdziwe.

Dezinformacja i wojna informacyjna – przykłady ze strony rosyjskiej

Przykład 1. Zacznijmy od tego w jaki sposób Rosja rozpoczęła wojnę w 2022 roku. Casus belli, czyli powodem, w tym przypadku pozornym, rozpoczęcia konfliktu zbrojnego były ataki ze strony Ukrainy w Donbasie. Był to element wojny informacyjnej i dezinformacji służącej rozpoczęciu konfliktu zbrojnego pod pozorem obrony ludności cywilnej na terenach, które od jakiegoś czasu były pod wpływem rosyjskim. Miało to wpłynąć na opinię międzynarodową oraz na opinię wewnątrz Rosji, tak, aby społeczność tego kraju w pełni uznawała słuszność podjętych działań oraz aby uniknąć wewnętrznego buntu.

Przykład 2. Operacja specjalna. Tak swoją agresję nazywają Rosjanie, jest to eufemizm służący wpłynięciu na percepcję odbiorców informacji. Operacja specjalna brzmi dużo lepiej i łagodniej niż wojna, prawda?

Przykład 3. Faszystowska dyktatura w Ukrainie przejęła władzę – to kolejna dezinformacja mająca usprawiedliwić rosyjski najazd tego państwa.

Przykład 4. Przeterminowane jedzenie z perspektywy rosyjskiej (poniżej przedstawię ten sam przykład, jeśli byłaby to dezinformacja ze strony ukraińskiej). W mediach ukazała się informacja na temat tego, że jedzenie jakie znajdywane jest u rosyjskich wojskowych posiada datę ważności do 2015 roku. Tutaj pozwolę sobie na wyrażenie mojej opinii, która jest tylko jednym z możliwych, niekoniecznie poprawnym, wyjaśnieniem. Jeśli faktycznie znajdywano jedzenie z takim terminem ważności to nie zdziwiłoby mnie gdyby to był zabieg ze strony rosyjskiej, która przewidując w swojej strategii odcinanie ukraińskich miast od infrastruktury krytycznej, w tym dostaw wody i żywności, przewidując również straty po swojej stronie, aby nie żywić strony ukraińskiej – zarówno żołnierzy jak i cywilów, zastosowała zabieg z żywnością ze starą datą. To miałoby skutkować niejedzeniem i niemagazynowaniem tej żywności.

Dezinformacja i wojna informacyjna – przykłady ze strony ukraińskiej

Bardzo ciekawy obraz wojny rosyjsko-ukraińskiej można złożyć, agregując informacje przekazywane przez rząd i administrację Ukrainy, a także media posiłkujące się między innymi wyżej wspomnianymi źródłami. Dla zbudowania świadomości, dodam, iż informacje przekazywane przez Amerykanów czasami znacznie różnią się od Ukraińskich np. w przypadku ilości zabitych rosyjskich żołnierzy. Interes w zawyżaniu tej liczby ma oczywiście Ukraina, a celem tego zabiegu ma być podbudowanie własnych żołnierzy i ludności cywilnej oraz wpływanie na ich morale. Jest to zrozumiałe. Z badań psychologicznych wynika, że, aby długo dążyć do celu i aby nasza wola nie wyczerpywała się musimy widzieć w czymś sens. W jednym z badań przeprowadzonych przez naukowców zajmujących się psychologią społeczną dostrzegalna była duża różnica pomiędzy motywacją i wolą ludzi rozwiązujących zadania, posiadających informację, iż zadania są rozwiązywalne, a ludźmi, którzy takiej wiedzy nie mieli. Tak samo sprawa ma się przy postawie żołnierzy i ludności cywilnej, która pomaga wojsku. Budowana narracja śmieszności i nieudolności wojsk rosyjskich (nawet jeśli jest w tym trochę prawdy) oraz informacja o dużych sukcesach wojsk ukraińskich ma oddziaływać na psychikę Ukraińców i podtrzymywać ich wysokie morale, motywację i wiarę w sukces.

Przykład 1. Zacznę od wymienionej wyżej informacji o przeterminowanym o 7 lat jedzeniu znajdywanym w rosyjskich wrakach. Tym razem z perspektywy ukraińskiej. W mojej ocenie, gdybyśmy rozpatrywali to przez pryzmat dezinformacji i wojny informacyjnej, to byłby to kolejny element podbudowujący armię ukraińską i ludność cywilną. Jedna z wielu informacji zwiększających wiarę w zwycięstwo oraz słabość i śmieszność armii rosyjskiej. Prezentowane opakowania z taką datą mogłyby być spreparowane wcześniej na taką okazję lub mógłby być to ekwipunek przechwycony w czasie walk w 2014 roku na Krymie.

Przykład 2. Wymienione we wstępnie informacje o znacznie większych stratach po stronie rosyjskiej, niż wynika z danych przekazywanych przez Amerykanów. Informacje o złym traktowaniu rosyjskich żołnierzy przez dowódców, informacje o masowym poddawaniu się oddziałów. To wszystko, jeśli nie ma pokrycia w faktach, w ramach wojny informacyjnej byłoby napędzaniem i wpływaniem na morale własnej armii oraz ujemnym wpływaniem na morale przeciwników do których potencjalnie te informacje mogłyby dotrzeć.

Przykład 3. To przykład, który ma pokazać jak działa wojna informacyjna, nie jest on poparty żadnymi faktami więc potraktuj go tylko jako naukę krytycznego myślenia, które przyda Ci się najbardziej natykając się na informacje ze strony rosyjskiej. Ostrzelanie elektrowni atomowej i meczetu. Na pewno znalazły by się kraje, które chcąc zwrócić międzynarodową uwagę i reakcje na swoją sytuacje, oczekując wsparcia lub ingerencji, a także chcąc zantagonizować swojego wroga z innymi krajami, posunęło by się do samodzielnego, w pewien sposób bezpiecznego (kontrolowanego) ostrzału elektrowni, transferując odpowiedzialność na swojego wroga. Analogicznie, chcąc zmobilizować fanatyków religijnych, jakieś państwo mogłoby posunąć się, w ramach walki informacyjnej i działań dezinformacyjnych, do ostrzelania meczetu w swoim kraju, aby polaryzować wroga z obywatelami państw muzułmańskich, być może licząc na napływ dodatkowych żołnierzy-ochotników spoza swojego kraju, chcących pomagać w walce z wrogiem.

Przykład 4. Informacje o masowym napływie ochotników z innych Państw. Tacy na pewno się znajdują, natomiast zawyżenie ich liczby jak w przypadku np. ilości zabitych żołnierzy przeciwnej armii, tutaj miało by służyć efektowi zjawiska konformizmu, czyli naśladowania. Jeśli duża ilość osób podejmuje jakieś działanie to najczęściej znajduje to naśladowców. Konformizm wykorzystywany jest bardzo często w marketingu – 98% klientów poleca ten produkt, obsłużyliśmy już ponad 10 000 klientów, większość osób wybiera ten produkt itp. Brzmi znajomo, prawda?

Wojna informacyjna Ameryki – USA i walka informacyjna w sprawie rosyjsko-ukraińskiej

Przy okazji konfliktu rosyjsko-ukraińskiego warto wspomnieć o walce informacyjnej prowadzonej przeciwko Rosji ze strony Ameryki. USA wiele razy podawało z wyprzedzeniem informacyjne wywiadowcze na temat ruchów Rosjan. Takie działania mają na celu degradowanie zamierzeń i elementu zaskoczenia ze strony Rosjan oraz wprowadzanie zamętu i wymuszania zmian w działaniu.

Wojna i walka informacyjna w biznesie – jak radzą sobie przedsiębiorstwa w środowisku nadpodaży informacji?

Walka informacyjna w biznesie to działania wycelowane zarówno w konkurencję jak i w klientów. Podsuwanie fałszywych informacji konkurentom, fałszywe rekrutacje pracowników konkurencji, szpiegostwo przemysłowe i inne to działania podejmowane przez niektóre przedsiębiorstwa w stosunku do konkurentów. Dezinformacja klientów to m.in. zamieszczanie fałszywych ocen i komentarzy na stronie firmowej i w innych miejscach w sieci służących pozostawaniu ocen przez użytkowników. Istnieją specjalne agencje trudniące się w wystawianiu fałszywych opinii, zarówno komentujących i oceniających pozytywnie jak i negatywnie wskazane usługi, produkty czy podmioty. Duży problem dla przedsiębiorstw stanowi także odnajdywanie aktualnych i rzetelnych informacji, a także odnajdywanie się w ich gąszczu, nadpodaż informacji w dzisiejszym cyfrowym świecie jest ogromna. Na pomoc przedsiębiorcom w tym sprawach przychodzą infobrokerzy, a także wywiad konkurencyjny i biznesowy.